Aşk Bir Bağımlılık Mıdır?

yer tutucu

Hazal Akkın

Aşk Bir Bağımlılık Mıdır?

Loving Couple - Magnus Zeller

Loving Couple - Magnus Zeller

"Onsuz yaşayamam.", "Ona çok ihtiyacım var.", "Onu bırakmam gerek ama çok seviyorum.", "Ondan vazgeçemiyorum.". Bu cümleler çok aşık birine mi yoksa bağımlı birine mi ait?
relate-banner

Evrimsel süreçte hayatta kalmak ve neslimizi devam ettirmek için ihtiyaç duyduğumuz şeyleri bir çeşit ödül mekanizmasına kaydediyoruz. Bu mekanizma ödül ile karşılaştığında dopamin hormonunun salgılanmasına sebep oluyor. Dopamin yoğun istek, heyecan, coşku, odaklanma gibi karakteristik özellikleriyle ödülü sürekli elde edilmek istenen bir hedef haline getiriyor. Bağımlılık tam bu noktada, bir ödüle tekrar tekrar ulaşma isteğiyle insanı bir döngüye sürüklüyor. Fakat söz konusu ödüle ulaşma motivasyonumuz tercih etmekle vazgeçememek arasındaki geniş spektrumda yer alıyor. Yani aslında her insan basit düzeyde bir şeylere bağımlı: alkol, aşk, fazla yemek, kumar, uyuşturucular, cinsellik…

Peki birçok bağımlılık negatif ve kötü algılanıyorken, hatta yasadışıyken "aşkından ölmek" algımızda nasıl pozitif yer edebiliyor? Aşkın bir ödül olarak kodlanmasının en önemli sebebinin, diğer hayvanlarla karşılaştırdığımızda çok daha geç gelişen ve daha uzun süre bakıma muhtaç olan çocukların bakımı ve korunması için ailenin bir arada kalma gerekliliği olduğu düşünülüyor. Üstelik aile kurumu devletler ve kültürler tarafından sürekli olarak destekleniyor. Kahramanlarının aşktan yataklara düştüğü (aslında ileri derece obsesyon belirten) anlatılar her ülkenin masallarında yer buluyor. Sonuçta sevgi bir bağımlılık yerine çok güçlü ve onaylanan bir bağlılık olarak algımızda yer ediyor.

Ancak bakıldığında uyuşturucu etkisindeki bir insan ile aşık bir insanın beyninde aynı nörofizyolojik süreç işliyor. Örneğin, aşkın ilk evrelerinde aktif olan reseptörler kokain kullanırken aktive olanlar ile aynı veya orgazm sırasında salgılanan serotonin birçok uyuşturucudan daha etkili kabul ediliyor. Kumar bağımlılığı gibi sosyal ödül sistemini harekete geçiren diğer davranışsal bağımlılıklar da aşk bağımlılığıyla aynı karakteristikleri taşıyor. Dolayısıyla aşk doğası gereği bağımlılık potansiyeli olan bir eylem.

Peki fizyolojimizi ve psikolojimizi düzenleyen, iyileşmemizi hızlandıran, en güçlü uyuşturuculardan daha fazla mutluluk hormonu salgılatabilen aşk hangi noktada yıkıcı, hatta ölümcül olmaya başlıyor? 2011'de yapılan bir araştırma, cinayetlerin %10'unun kurbana "aşık olan" biri tarafından işlendiğini gösteriyor. Amerika'da yapılan bir araştırmada toplumun %3-10'unun sağlıksız bir ilişkide olduğu, üniversite öğrencilerinin arasında bu oranın %25'e ulaştığı bulunuyor. Sevgi deneyiminin sağlıklıdan patolojik olmaya geçtiği nokta keskin değil ancak ilişkinin sağlıklı bir bağlılık mı tehlikeli bir bağımlılık mı olduğu aşağıdaki sorularla incelenebiliyor:

  • Partnerler kendilerine gerçekten değer veriyor mu?
  • İlişki, partnerleri geliştirmiş mi? Dışarıdan değerlendirildiğinde daha iyi, güçlü, çekici, duygusal veya başarılılar mı? İlişkiye bu sebeple değer veriyorlar mı?
  • Partnerler diğer insanlarla güçlü ilişkilere ve ilişki dışında da ilgi alanlarına sahipler mi?
  • İlişki, partnerlerin hayatlarından soyutlanmış bir yerde olmaktan ziyade ikisinin de hayatına entegre mi?
  • Partnerler birbirlerinin gelişimleri için heyecanlı mı yoksa bu durum kıskançlık mı yaratıyor?
  • Partnerler aynı zamanda arkadaşlar mı?*
Bu sorulara verilen cevaplar dışında da ilişkide partnerlerin en azından biri belirsizlik, stres, çaresizlik, zayıflık hissediyorsa o ilişkinin bağımlı bir ilişki olma ihtimali var. Bazı insanların ancak partnerlerinin üstünde otorite kurduklarında kendilerini güvende hissettikleri sağlıksız ilişkiler kurmaya yatkın olabileceğini de düşündüğümüzde, bunun ego temelli bir sevgi arayışı olduğunu fark ediyoruz,. Olgunlaşmamış sevgi olarak da adlandırılan bu durum, kişilerin kendi öz güven eksikliklerini partnerlerine yansıtıp ancak kendi doğrularına uyulduğunda partnerlerini "sevebildikleri" patolojik bir bağımlılığın karakteristik özelliklerini gösteriyor.

Peki bu tarz ilişkileri daha çok kimler yaşıyor? Narsistik veya borderline kişilik bozukluğuna sahip olan insanların bağımlı ilişki yaşamaya daha meyilli olduğu saptanıyor. Bu kişilerde obsesif düşünceler ve dürtü bozuklukları da gözlenebiliyor. Ayrıca kişilerin bağlanma türlerine bakıldığında kaygılı bağlanma türüne sahip insanların, güvenli veya kaçınmacı bağlanan insanlara göre, patolojik ilişkiler kurmaya daha yatkın oldukları biliniyor.

Bağımlılık olarak adlandırabileceğimiz bu durumu durdurmanın yolları da mevcut. Bağımlılığın anormal beyin aktiviteleri sonucu oluştuğunu savunan bazı bilim insanları, medikal müdahalenin, kişiye yararlı olacağı durumlarda (örneğin Stockholm sendromu gibi koşullarda) kullanılabileceğini savunuyor. Burada önemli nokta tıbbi ve sosyal desteğin kişinin özerkliğine hiçbir zorlama olmadan ve şiddet uygulanmadan gösterilmesi. Kişisel boyutta ise gerçek sevginin sahiplenici bir motivasyonla doğmadığının, karşılıklı saygıya dayandığının, koşulsuz olduğunun ve sevgiyi hayatta tutabilmek için çaba sarf edilmesi gerektiğinin farkında olmak sevginin bir bağımlılık haline gelmesini engelleyebiliyor. Hesap yapmadan, partnerinizin sizi kurtarmasını beklemeden, koşulsuz ve bağımlılıktan uzak bir motivasyonla sağlıklı sevebilmek ancak kendimizi bu deneyime açmakla mümkün. Çünkü aşık olmak istemsizce gerçekleşse de aşkı nasıl yaşayacağımız bizim kararımız. Bu yüzden amacımız sevgiyi yok etmek ya da hayatlarımızdan çıkarmak değil onu hayatlarımıza bizi iyi yönde değiştirecek ve kişisel alanlarımızı kısıtlamayacak şekilde entegre edebilmek olmalı.

* Bu sorular Peele ve Stanton'ın 1975 basımlı Love and Addiction kitabının 83. sayfasından alınıp çevrilmiştir.

[1] Earp, B. D., Sandberg, A., & Savulescu, J. (2012). Natural selection, childrearing, and the ethics of marriage (and divorce): Building a case for the neuroenhancement of human relationships. Philosophy & Technology, 25(4), 561-587.
[2] Burkett, J. P., & Young, L. J. (2012). The behavioral, anatomical and pharmacological parallels between social attachment, love and addiction. Psychopharmacology, 224(1), 1-26.
[3] Foddy, B., & Savulescu, J. (2010). A liberal account of addiction. Philosophy, Psychiatry, & Psychology, 17(1), 1-22.
[4]Bartels, A., & Zeki, S. (2004). The neural correlates of maternal and romantic love.
NeuroReport, 21, 1155-1166.
[5]Young-Bruehl, E. (2003). Where do we fall when we fall in love? Journal for the Psychoanalysis of Culture and Society, 8, 279-288.
[6] Margolis, J. (2005). O: The Intimate History of the Orgasm. Grove Press.
[7] Federal Bureau of Investigation Uniform crime reports, expanded homicide data table 10. 2011 Accessed at: http://www.fbi.gov/about-us/cjis/ucr/crime-in-the-u.s/2011/crime-in-the-u.s.-2011/tables/expanded-homicide-data-table-10.
[8] Sanches, M., & John, V. P. (2019). Treatment of love addiction: Current status and perspectives. European Journal of Psychiatry, 33, 38-44.
[9] Sussman, S. (2010). Love addiction: Definition, etiology, treatment. Sexual Addiction & Compulsivity, 17, 31-45.
[10] Curtis, J. M. (1983). Elements of pathological love relationships. Psychological Reports, 53, 83-92.
[11] Levesque, R. J. R. (1993). The romantic experience of adolescents in satisfying love relationships. Journal of Youth and Adolescence, 22, 219-251.
[12] Noller, P. (2005). What is this thing called love? Defining love that supports marriage and family. Personal Relationships, 3, 97-115.
[13] Schaeffer, B. (1987). Is it love or is it addiction? San Francisco, CA: Harper/Hazelden.
[14] Simon, J. (1982). Love, addiction or road to self-realization, a second look. The
American Journal of Psychoanalysis, 43, 253-263.
[15] Weiss, R., & Schneider, J. (2006). Untangling the web: Sex, porn, and fantasy obsession in the internet age. New York, N.Y.: Alyson Books.
[16] Purcell, R., Pathe, M., & Mullen, P. E. (2001). A study of women who stalk. American Journal of Psychiatry, 158, 2056-2060.
[17] Feeney, J. A., & Noller, P. (1990). Attachment style as a predictor of adult romantic relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 281-291.
[18] Mikulincer, M. (1998). Attachment working models and the sense of trust: An exploration of interaction goals and affect regulation. Journal of Personality and Social Psychology, 74, 1209-1224.
[19] Earp, B. D., Wudarczyk, O. A., Sandberg, A., & Savulescu, J. (2013). If I could just stop loving you: Anti-love biotechnology and the ethics of a chemical breakup. The American Journal of Bioethics, 13(11), 3-17.

Benzer yazılar

Sizin Aşkınız Hangisi?

Hiç aşık oldunuz mu? Peki aşkın ne anlama geldiğini düşündünüz mü? Aşk ne demek, hadi gelin birlikte bakalım.

İkinci Kez Aşık Olmanın Bize Getirdikleri

Her aşk hikayesi farklı olsa da aşkı yeniden bulma deneyimlerimizdeki çoğu süreç ortak. Bunlardan dördünü sizin için listeledik!
Mabel Matiz&Mert Demir - Antidepresan

2022’nin Aşk Şarkıları

Aşkı, özlemi, hayal kırıklığını ve ayrılığı uçlarda yaşadığımız 2022 yılında yayınlanmış olan aşk temalı şarkılara gelin birlikte bakalım.
Ophelia (John Everett Millais, 1852)

Hamlet’in Ophelia’sı ve Ophelia Sendromu

Shakespeare’in Hamlet oyunundaki Ophelia karakterini ve adını verdiği Ophelia Sendromu’nu beraber inceleyelim!
Two On A Bridge - Igor Krapar Shcherbakov (2021)

Aşk İksiri: Feromon

Tanıştığınız andan itibaren birine ilgi duydunuz fakat nedenini anlamakta güçlük mü çekiyorsunuz? Bazı kişilere ise ilk andan beri arkadaş gözüyle mi bakıyorsunuz?
Aşk, Büyü, Vs. - Ümit Ünal (2019)

Yaşanamamış Bir Hayatın Rüyası: Aşk, Büyü, Vs.

Birbirine aşık iki kadının toplumsal tabular sebebiyle nasıl birbirlerinden ayrı düştüklerini anlatan duygu dolu bir film.
Le lit (The bed) - Henri de Toulouse-Lautrec (1893)

Toulouse-Lautrec’in “Yatakta” Serisi

Post-empresyonizm akımının önemli ressamlarından biri olan Toulouse-Lautrec’in “Yatakta” isimli eserler serisine birlikte bakalım!
Pencere - Oyun Atölyesi

İlişkileri Merkezine Alan Tiyatro Oyunları

İnsanı insana insanla anlatma sanatı: tiyatro! Yakın ilişkileri sahneye taşıyan tiyatro oyunlarını sizler için derledik.
Midnight- Anne Magill (2011)

Aşkın Ömrü Ne Kadar?

Uzun süreli bir ilişkide tutkuyu korumak mümkün mü yoksa aşk zamanla azalarak biter mi? Yoğun duygular, geçen zamana karşı koyabilir mi?
Druk - Thomas Vinterberg (2020)

Tehlikeli Bir Alkol Deneyi: DRUK

Yaşamanın keyfini unutmuş orta yaş krizindeki dört öğretmenin içlerindeki coşkuyu bulmaya çalışma öyküsünü anlatan bir Danimarka filmi.

footer