Kitaplardan bahsetmişken bunu bir kahramanla örneklendirelim: Dostoyevski'nin Raskolnikov'u. Suç ve Ceza'yı okurken kendimizi kahramanın yerine koyup tefeci olan Alyona Ivanovna'yı öldürmenin suç olup olmadığını düşünmedik mi? Bir diğer deyişle kendimizi, öldürme sebebine ikna etmeye çalışmadık mı? Yani kendimizi affetmeye? Peki kendini affetmek nedir? Bu affetme şeklinin özellikleri nelerdir?
Kendini affetmeyi Robert Enright şu şekilde açıklıyor: "Kişinin kendine olan merhametini, cömertliğini, ve sevgisini artırırken, kendine karşı beslemiş olduğu kini, hatasının farkına vararak terk etme isteği." Enright'ın bahsettiği hatanın farkında olma durumu, kendini affetmenin iki çeşidini oluşturuyor: kendini gerçekten ve sözde affetme. İlkinde kişi, kendi hatasını kabul ediyor ve bütün sorumluluğu üstleniyor. Başka bir deyişle, kişi "Ben bir hata yaptım" diyerek suçlu hissediyor. Buradaki ana öge suçluluk duygusu oluyor. İkinci kendini affetme biçimi olan kendini sözde affetmede ise kişi suçunu da suçunun sonuçlarını da başından savıyor ve kendini suçlama davranışını minimum düzeye indiriyor. Burada yine kişi kendiyle barışık oluyor fakat bunu sorumluluklardan kaçarak, davranışlarının zararını kabul etmeyerek yapıyor. Buradaki ana öge, ilkinden farklı olarak utanç duygusu olarak görülebiliyor, çünkü utanç duygusu sorumluluklardan kaçmayı ve olası suçluluk duygusunu çevreye atfetmeyi beraberinde getiriyor. Dolayısıyla bu bağlamda kişi kendisini affetmenin "kısa yolu"nu buluyor.
Peki kendini affedebilme durumu hangi özelliklerle ilişkili? Bu konuyla ilgili yapılan araştırmalara göre bazı özelliklerimiz kendimizi affetmemizi kolaylaştırırken, bazıları da tam tersine zorlaştırabiliyor.
- Mükemmelliyetçilik: Araştırmalar mükemmelliyetçilik özelliğinin kendini affetme konusuyla doğrudan bir ilgisini buluyor. Özellikle de çevremizdeki insanların bizden mükemmel davranmamızı beklediklerine inanıyor ve bu beklentiler doğrultusunda hayatımızdaki olaylara mükemmelliyetçi bir bakış açısıyla yaklaşıyorsak, kendimizi affetmemiz daha zor oluyor. Bunun sebebinin de çevremizdekiler tarafından yargılanmaktan veya utanç duymaktan korkmak olduğu düşünülüyor.
- Narsisizm: Narsist insanların kendilerini her şeyin üzerinde tuttukları ve aşırıya kaçacak ölçüde benmerkezci olduğu biliniyor. Bununla uyumlu bir şekilde, narsist insanlar problemler karşısında hep kendilerini haklı çıkartarak, başkalarını suçlu görme eğiliminde oluyorlar. Bu sebeple de narsisizme meyilli insanlar çevrelerindeki insanları zor affetseler de kendilerini çok daha kolayca affedebiliyorlar.
- Empati yapabilme yeteneği: Araştırmalara göre empati yeteneği yüksek olan insanlar kendilerini daha kolay affedebiliyorlar. Diğer bir deyişle, kişinin başkalarını affetmeye ne kadar meyilli olduğu, kendini affetmeye de ne kadar meyilli olduğunu gösterebiliyor.
- Kıskançlık: Bulunan sonuçlara göre, kişinin kendini affetme yatkınlığı, yalnızlığıyla ve bağlanma stiliyle bağlantılı değil. Bunun aksine, kişinin kıskançlık seviyesi kendisini affetmeyi etkiliyor. Daha kıskanç olan kişiler kendilerini daha zor affediyorlar.
- Beş Büyük Faktör Kuramı: Kendini affetme; açıklık, sorumluluk, dışadönüklük, uyumluluk ve duygusal denge olarak tanımlanan kişilik boyutlarından sadece uyumluluk ile negatif bir şekilde ilişkili. Yani kişinin çevreye olan uyumluluğu arttıkça kendisini affetmeye daha az meyilli oluyor. Bu durum ise kendisinden çok çevresine önem vermesiyle açıklanıyor.
- Psikolojik olarak iyi olma hali: Yapılan araştırmalarda kişinin psikolojik olarak iyi olma halini belirlemek için antisosyal kişilik durumuna, madde ve uyuşturucu kullanımına ve depresyon gibi ruh hali bozukluklarına bakılıyor. Bulunan sonuçlara göre, kendini affetmeye yatkın olan insanlar bu tarz psikolojik semptomlara karşı çok daha dayanıklı.
- Din ve Cinsiyet: Araştırmalara göre, kişinin hangi dine inandığı ile kendini affetmesi arasında az da olsa bir bağlantı bulunuyor. Buna göre; Protestanlar, Budistler'e ve Müslümanlar'a göre kendilerini affetmeye biraz daha fazla meyilli oluyorlar. Ancak, kişinin cinsiyeti ile kendisini affetmesi arasında net bir bağlantı kurulamıyor.
